Gürpınar

Doğu Anadolu Bölgesi’nde Van İline bağlı bir ilçe olan Gürpınar, doğusunda Başkale, Saray, Batısında Gevaş ve Çatak, kuzeyinde Van İli, Edremit ve Özalp, güneyinde Hakkari İli ve Beytüşşebap ilçesi ile çevrilidir. Van’ın güneyinde yer alan ilçe toprakları dağlık ve engebeli bir arazi yapısına sahiptir. Türkiye’nin yüzölçümü olarak en büyük ilçelerinden biri olan Gürpınar’ın doğusunda İspiriz (Başkale) Dağları, güneyinde Hakkari Dağları, batısında Vaviran (Mevzi), kuzeyinde de Erek Dağları bulunmaktadır. Hakkari sınırında Gökdağ (3.604 m), orta kesiminde Koçkıran (Kilespiri) Dağı (3.326 m.), Yeltepe (3.250 m.) ve İlçe merkezinin güneydoğusundaki Çat Dağı (3.146 m.) ilçe topraklarındaki diğer engebelerdir.Bu dağların arasında yüksek platolar ile Hoşap (Güzelsu) ve Havasor (Gürpınar) Ovaları bulunmaktadır. Gürpınar ilçesi ve çevresi 3.derece deprem bölgesinde bulunmaktadır.

İlçe topraklarını Kilespiri ve İspiriz Dağlarından kaynaklanarak Van Gölü’ne dökülen Hoşap Suyu (Güzelsu) ile Koçkıran Dağının yamaçlarından çıkan Çatak Çayı sulamaktadır. Hoşap Çayı üzerinde kurulan Zernek Sulama Barajı Gürpınar ile birlikte Gevaş ve çevresini de sulamaktadır. Norduz Çayı da ilçedeki bir diğer akarsudur. Ayrıca ilçenin Ykarıkaymaz Mahallesi’ndeki bir kaya dibinden kaynayan Şamran Suyu 80 km.lik bir kanal ile Urartular zamanında kente getirilmiştir. İlçenin kuzey kesiminde Akgöl ile Hoşap Suyu üzerinde de Zernek Baraj Gölü bulunmaktadır.

Deniz seviyesinden 1740 m. yükseklikte olan ilçenin yüzölçümü 4.063 km2dir. İl merkezine 21 km uzaklıktadır. 2000 Yılı Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre toplam nüfusu 37.226’dır.

Doğu Anadolu tipi step-yayla iklimi egemendir. Yaz ayları az yağışlı ve sıcak, kışları da az yağışlı ve oldukça soğuk geçmektedir. Baharları ise bol yağışlı ve ılıktır, en çok yağış nisan, en az yağış ise ağustos aylarında olmaktadır. Yağış ortalaması 387 m³’ dür. Bitki örtüsü step görünümlü olup, genellikle çayır, step ve dağ otlarıyla kaplıdır. Özlüce çevresinde az miktarda ağaçlık alanlar bulunmaktadır.

İlçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başında; buğday, arpa, şeker pancarı, yem bitkileri ile az miktarda patates, soğan, elma, cevizin yanı sıra sebze ve meyve gelmektedir. İlçede büyük ve küçükbaş hayvan besiciliği yapılmakta olup, en çok koyun ve kıl keçisi yetiştirilir. Toplanan bazı otlar özel peynir mayası ve koyun sütü ile karıştırılarak otlu peynir yapılır. Ancak, 1980’li yıllarda başlayan çatışmalardan ötürü hayvancılık gerilemiştir. İlçedeki akarsularda kültür balıkçılığı yapılarak Alabalık üretilmektedir.

İlçe tarihinin MÖ.IX.ve VII.yüzyıllar arasında Urartular dönemine kadar indiği yöredeki kalıntı ve buluntulardan anlaşılmaktadır. Nitekim Gürpınar’ın kuzeydoğusundaki Çavuştepe Urartu devletinin önemli bir merkezi idi. Urartu Kralı II.Sardur burada bir kent kurmuş ve günümüze ulaşan tabletlerde de buradan Sardurihinili (Sardur) kenti olarak ismi geçmektedir. Ayrıca ilçe toprakları içerisindeki Giyimli ve Norgüh’deki Asur yerleşim alanlarını kazılar ortaya çıkarmıştır. Bu bölgede hakim olan Asur devleti MÖ.VII.yüzyılda Kimmerlerle İskitlerin saldırılarına uğramış, MÖ.VI.yüzyılda Medler yöreye hakim olmuş ve Asur yerleşim alanları ortadan kalkmıştır. Daha sonra yöreye Persler, Büyük İskender’in Persleri yenmesinden sonra Makedonyalılar, ardından Seleukoslar burada hüküm sürmüştür. MÖ.III.yüzyılda Van ve yöresi kısa bir süre Ptolemaiosların eline geçmiş bunu MÖ.129’da Partlar, MÖ.I.yüzyılda Ermeni krallarından Dikran’ın egemenliği izlemiştir. Partlar ile Romalılar arasında Van yöresi zaman zaman el değiştirmiş, MS.III.yüzyılda Romalılar Sasanilerle yöre için savaşmışlardır. Roma’nın ikiye ayrılmasından sonra Bizans yönetiminde kalan yöre VII.yüzyılın ortalarında Arapların eline geçmiştir. IX.yüzyılda Saciler, X.yüzyılda Arap ve Ermeni çekişmelerine sahne olmuştur. Bu çekişmelerin ardından 1021’de Bizanslılar yeniden yöreye hakim olmuş ve Bizans’ın Vaspurakan Theması’nın sınırları içerisinde kalmıştır.

Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Selçuklular yöreye hakim olmuş, 1100’de Sökmenler Van yöresini yönetimleri altına almışlardır. Bunun ardından Van yöresi 1205’te Gürcülerin saldırısına uğramış ve kısa bir süre de Eyyubiler buraya egemen olmuşlardır. Moğolların yağmalamasından sonra yöre yeniden Anadolu Selçuklularının, İlhanlıların ve Timur’un denetiminde kalmış, Hakkari beylerinden Karakoyunlu İzzeddin Şir Van ve çevresini yönetimi altına almıştır. Safevilerin bölgede etkin olmasından sonra Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Savaşı’nda Safevileri yenmesiyle Van ve yöresi Osmanlı topraklarına katılmıştır. Bununla beraber Van ve yöresi Osmanlılar ile Safeviler arasında el değiştirmiştir. Amasya Antlaşması hükümlerine göre Osmanlı toprakları içerisinde kalan yöre, İranlıların saldırılarına uğramıştır. Osmanlılar ile İranlılar arasında 17 Mayıs 1639’da yapılan Kasr-ı Şirin Antlaşması hükümlerine göre de Osmanlıların İranlılar ile sınırı belirlenmiş, Van ve yöresi Osmanlı topraklarında kalmıştır.

XVI.yüzyılda Osmanlıların önemli bir ticaret yeri olan Gürpınar’ın eski ismi Mamuretü’l Hamid idi. XIX.yüzyıl sonlarında Van vilayetinin Hakkari sancağına bağlı bir kaza merkezi idi.

Van yöresi Osmanlı döneminde bazı ayaklanmalara sahne olmuş, 1895’te Ermenilerin başlattığı ayaklanmalar bastırılmıştır. Bununla beraber I.Dünya Savaşı başlarında Ermenilerin Taşnaktzutyun Örgütü Van’ı işgal etmiştir. 1915’te Ruslar tarafından işgal edilen yöre, Rus İhtilali nedeni ile Ruslar Anadolu’dan çekilirken Van’ı da boşaltmışlardır. Bu kez Ermeniler yeniden Van’ı işgal etmiş, Osmanlının 4.kolordusu 1 Nisan 1918’de bu işgalden kurtarılmıştır.

Cumhuriyet döneminde 1935’te ilçe konumuna getirilmiştir. İlçe merkezi daha önce bugünkü Kırkgeçit bucak merkezinde bulunuyordu. 1954 yılında daha önce Kasrik, Kığızi ve Hosasor isimleri ile tanınan bugünkü Gürpınar’a taşınmıştır. Gürpınar Belediyesi de 1954 yılında kurulmuştur. Gürpınar ismi de İsmet İnönü tarafından verilmiştir.

İlçede günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; 

Hoşap İç Kale Hamamı
Hamurkesen Köyü Hamamı
Çavuştepe Kalesi
Hoşap Kalesi
Bey Hanı
Hamurkesen Köyü Hanı
Hoşap (Evliya Bey) Köprüsü
Evliya Bey  Medresesi
Hasan Bey Medresesi
Süleyman Bey Kümbeti
Hasan Bey Kümbeti
Hamurkesen Camisi
Menua (Semiramis-Şamram) Su Kanalı
Yeşilsalkım Köyü Mağara Resimleri bulunmaktadır.