Yatır Nedir?

Allah katında yüksek mertebelere ulaşmış olduğuna inanılan şahsiyetlerin, mezarlarına genel olarak yatır denilmektedir .Ancak yatır kelimesi daha çok mezarda yatan, gömülü olan zata işaret eder. Mezar, kabir gibi manaları zayıftır. Ne var ki, genel­de zayıf olan bu ikinci manada kullanılmaktadır.Araştırmamıza konu olan bölgemizde yatır ke­limesinden çok ziyaret kelimesi kullanılmaktadır. Ya­tır kelimesinin eş anlamlısı olarak kabul edebileceğimiz ziyaret, ziyaretgah kelimeleri de sözcüklerde: "Ziyaret mahalli, teberrük için varılan türbe ve mabed  vesaire  karşılıkları ile tespit edilmektedir .

Van'da Yatırlar

Bir yatır ile çevre halkı arasında genel olarak manevi bir bağ vardır. Bu bağın oluşmasından ilahi nizamın korunmasına yönelik bir anlayış sezilir. Toplum yatırın manevi kişiliğinde, kurtarıcı bir gücün varlığına inandığından, yatırlara bu anlayış ile yaklaşılır. Van gibi coğrafi şartların zorladığı, dış dünya ile temasın, bilhassa eskiden uzun süre kısıtlandığı bölgelerde, özellikle köylerde yatırlara yaklaşma daha fazladır. Yatırlar ayrı ayrı ele alınırken görülecektir ki, yatırları ziyaret edenlerin istekleri daha çok maddidir. Ev sahibi olmak, evlenmek, borçtan kurtulmak ve özellikle hastalıktan kurtulmaktır. Ancak yatırlara olan bu ilgi değişen şartlar ile beraber nispeten azalma göstermektedir. Mesela bu gün için köylerimizin büyük bir bölümünde okul vardır. Televizyon seyretmeyen, radyo dinlemeyen köylü sayısı oldukça azalmıştır. Ulaşım eskiye göre büyük mesafeler katetmiştir. Hastasına yatırdan şifa bekleyenlerin yanında doktora götürmeyi düşünenler çoğalmıştır. Ancak şartlar ne kadar değişirse değişsin yatır ile insanımız arasındaki manevi bağ yine devam etmektedir.

Van ili, özellikle Van'ın köyleri bu değişimi önceleri uzaktan, günümüzde ağır ağır yaşamakta olduğundan yatır kültürünün nispeten daha canlı olarak yaşadığı bir bölgedir. Yukarıda da zikrettiğimiz gibi Van ilinde ismen de olsa iki yüz civarında yatır vardır. Bunlar tesbit edebildiklerimizdir. Kim bilir daha dağ başında ne kadar mezar, dalları paçavralarla süslenmiş ne kadar ağaç, ne kadar kaynak, pınar vardır...

Yapıları İtibariyle Van'daki Yatırlar

Van'da tespit ettiğimiz yatırların büyük bir bölümü sadece bir mezardan ibarettir. Bir bölümünde türbe vardır. Ancak üzerinde toprak dam olanlar, veya dört duvar ile çevrilenler de türbesi olan yatır olarak değerlendirilmiştir. Tespit ettiklerimizin birkaçında mezar da kaybolmuştur. Tek bir ağaçtan ibaret olanlar, taş-kaya şeklinde olanlar sadece bir kaynak pınar olanlar, yahut da yanında kaynak pınar bulunanlar da Van'daki yatırların yapı (mekan) itibariyle bir başka bölümünü teşkil eder.

Türbesi Bulunan YatırIar

1-     Beyaz Direk  Erciş, Gökoglan Köyü.

2-     Çelebiocagı     Erciş, Çelebibagı.

3-     Gülhandan     Erciş.

4-     Haydarbey (Haydar Baba)    Erciş, Haydarbey Köyü.

5-     Halime Hatun Türbesi    Gevaş.

6-     Hüsrevpaşa Türbesi    Van Merkez.

7 -    Hacı Zübeyt (Hacı Zivi)    Gevaş, Kayabogaz Köyü.

8-     Kara Şeyh    Van, Mollakasım Köyü.

9-     Mecnun Baba    Muradiye.

10-   Mahmut Baba Erciş.

11-   Nanyemez Baba Van. Merkez.

12-   San Süleyman Bey Gürpınar, Güzelsu.

13-  Seyyit Mehmet Hanifi     Erciş.

14-  Sultan-ı Yekpay Van, Kavuncu Köyü.

15-  Şeyh Abdurrahman Baba Van, Merkez.

16-  Şeyh Gazail Baba Van, Merkez

17 - Şeyh Hamza (Sultan Hacı Hamza) Van,Bardakçı Köyü.

18-  Şeyh İsmail Kutbettin Başkale, Güroluk Köyü.

20-  Şeyh Muhammed-i Tayyar Çatak, Dilmetaş Köyü.

21-  Şeyh Muhammed Türbesi Erciş.

22-  Şeyh Macur Baba Erciş.

Tek Bir Mezar Halinde olan Yatırlar

1- Ali Paşa Van, Merkez.

2- Arap Baba Van, Merkez.

3- Arikelle Muradiye, Çaldıran.

4- Aslı Hatun Gevaş, Artos Dagı.

5- Aliyar Şah Erciş.

6- A1maagaç Muradiye, Sürüyolu (Pirsolar) Köyü.

7 -Babo Van, Edremit.

8- Beşikli Baba Van, Erçek.

9- Beyazıt Baba Gürpınar, Zemek Köyü.

1 0- Başet-i Mehenda Gürpınar , Guzelsu.

11- Başşahit Gürpınar, Aşagıkaymaz Köyü.

 12- Çomaklı Baba Çomaklı Dagı.

13- Dermeryema (Meryem Ana Kilisesi) Gürpınar , Kırkgeçit.

14- Eyüp Ensari Timar, Agartı Köyü.

15- Faki Tayran Gevaş, Bahçesaray .

16- Hıdır-ı Sindi Gevaş.

17 -Hıdır Baba Timar , Hıdır Köyü.

18- Hanımzade Gürpınar , Zemek Köyü.

19- Hadill Kabul Başkale, Dereiçi Köyü.

20- Hevat Ziyareti"Başkale, Ogulveren Köyü.

 21- Hilve Ziyareti Gürpınar , Zemek Köyü.

22- Haki Baba Erciş, Haki Köyü.

23- Hejdehkav (Onsekiz ayak) Ziyareti Başkale.

24- İkinci Sofu Baba Van, Merkez.

25- İsmail Baba Muradiye, Çaldıran, İsmailbaba Köyü.

26- İhtiyar Hacı Erciş, Zilan Deresi.

27- Koç Baba Van, Merkez.

28- Kı1ıçlı Baba Van, Merkez.

29- Küme Sögüt (Sögüt Kümesi) Van, Merkez.

30- Kavgalı iki Bacı Ziyareti Erciş, Tekler Köyü.

31- Karatogan Ziyareti Karatogan yaylası.

 32- Karavul Baba Timar Meydancık Köyü.

33- Kepeneroş Başkale.

34- Ko1asinci Başkale, Atik Köyü.

35- Mollakasım Van, Mollakasım Köyü.

36- Muptedi Arabi Erciş.

37 -Mir Hasan-ı veli Gevaş, Bahçesaray

. 38- Molla Omer Gürpınar, Güzelsu.

39- Molla Hıdır Efendi Başkale, Yavuzlar Köyü.

40- Mehmet Tayyar Başkale.

41- Mir Bahaddin Gevaş, Bahçesaray

. 42- Molla Mancar Gevaş, Bahçesaray .

 43- Musa Çavuş Erciş.

44- Mir Sura Gevaş.

45- Maruf-İ Kerhi Erciş, Köycük Köyü.

46- Mam Omer Gürpınar, Güzelsu.

4 7 -Mükürk (Başet-i Mehanda'nın kardeşi)           Gürpınar, Güzelsu.

48- Nezir ve Beşir Gürpınar, Güzelsu (Başet dagı) .

 49- Omer Halan (Atı ile gömülü) Başkale.
     50- Pir Yakup Gevaş.

51- Pir Yusuf Gevaş, Pullupınar Köyü.

52- Pir-i Lök Başkale, Ugurveren Köyü.

53- Pir Garip Timar, Pirgarip Köyü.

54- Pir Mehmedi Kangıri  Gevaş.

55- Pay Baba Erciş, Pay Köyü.

56- Pekyart Ziyareti Gevaş, Bahçesaray .

 57- Sofu Baba Van, Merkez.

58- Sultan Hacı Zübeyt (Hacı Zivi) Gevaş.

 59- Sanpanis Ziyareti Çatak.

60- Seyyit İsmil Hakan Gürpınar, Güzelsu.

62- Seyyit İsmil Erçek, Lim dagı.

63- Sultan Se1im   Gevaş.

64- Seyyit Muhammet  Gürpınar, Zemek Köyü.

65- Sultan Mustafa Gürpınar , Güzelsu.

66- Seyyit Abdulcebbar Özalp, Kutalan Köyü.

 6 7 -Şeyh Yusuf Van, Merkez.

68- Şemseddin-i Tebrizi Gevaş.

69- Şeyh Hamza Van, Ayazpınar Köyü.

70- Şeyh Molla Aburrahman Kutub Gevaş,Dokuzagaç Köyü.

71- Şeyh Mahmut Salih Arvasi Gevaş, Dokuzagaç Köyü.

72- Şeyh Abdulmecit   Çatak.

73- Şahsi Hani (Şeyh Mustafa) Çatak.

7 4- Şeyh Bekir Çatak, Sürük,Köyü.

75- Şeyh Ayine Şeyhayine Köyü.

76- Şeyh Mille Van, Merkez.

77- Şeyh Mahmut Erdevir Van, Timar.

78- Şeyh Miraz Erçek, Mezruk Dagı.

79- Şeyh Hamza Erciş, Gökoglan Köyü.

80- Şeyh Süleyman Erciş, Gökoglan Köyü.

81- Şeyh Yusuf Havari  Çatak.

82- Şeyh Evlaniyan Gürpınar.

83- Şeyh Cura Gevaş.

84- Şeyh İlyas Gevaş.

85- Şeyh İbrahim Paşa Gevaş.

86- Şeyh Mustafa Gürpınar .

87- Şeyh Sucu Çaldıran, Şeyhsucu Köyü.

88- Şeyh Abdurrahman Güzelsu, Günbaşı Köyü.

89- Şeyh Fehim Arvasi Gevaş, Bahçesaray ,Arvas Köyü.

90- Şeyh Beşir Van, Erçek.

91- Takuri Hüseyin Bey'in Oglu-  Ozalp

 Herhangi Bir Mezarın Bulunmadıgı Yatırlar

1- Acı Toprak Ziyareti Van, Hoşgedik.

2- Cin Magarası Gürpınar, Topsakal Köyü.

3- Demirev Ziyareti Van, Merkez.

4- Gelin Taşı Gürpınar, Degirmendüzü Köyü.

5- Karacehennem Kuyusu Van, Merkez.

6- Sıtma Köprüsü Van, Merkez.

7 -Süt Ziyareti Çatak, Kayabogaz Köyü.

8- Süt Ziyareti Gürpınar .

9- Süt Ziyareti Derebey Köyü.

1 0- Sultan Zübeyde Erciş, Yılanlı Köyü.

11- Şeyh Uçtu (Şeyh Rüştu) Van, Özkaynak

 Tek Bir Agaç ya da Agaç Halinde Olan Yatırlar

 1- Ardıç Agacı Van, Mollakasım Köyü.

 2- Bacı-Kardeş Ziyareti Erciş, Ziyaret Köyü.

 3- Bayram Dede Van, Özkaymak Köyü.

 4- Sigil Ziyareti Van, Erçek.

 5- Sultan Zübeyde Erciş, Yılanlı Köyü.

 6- Şeyh Uçtu (Şeyh Rütü} Van, Özkaymak Köyü.

 7 -Şeyh Seyyid Van, Eblenganis Köyü.

 8- Şeyidi Çınar Van, Elmalı Köyü.

Taş-Kaya Halinde Olan Yatırlar

1- Bayram Dede Van, Bayrak Köyü.

2- Gelin Alayı Erciş, Emis Köyü.

3- Gelin-Güvey Kayalan Van, Canik, Derebey Köyü.

4- Koç Heykelleri Erciş, Çelebibagı.

5- Koç Baba Van Bayrak Köyü.

6- Koç Baba Van, Özkaynak Köyü.

7- Şeyh Memduh Kilisesi Muradiye.

8- Taşkapı Van, Toprakkale.

9- Yılan Taşları Erciş, Karataşlar .

1 0- Yazılı Taşlar Erciş, Karataşlar .

Yanında Çeşme Kaynak Bulunarı Yatırlar

1- Bayram Dede Van, Özkaynak Köyü.

2- Pir Yusuf Gevaş, ikizlek Köyü.

3- Süt Ziyaret Çatak, Kayabogaz Köyü.

4- Sanlık Çeşmesi Gürpınar .

5- Yılan1ı pınar Erciş, Sorgun Köy