Hıdrellez

ILYAS : Kur'an- ı Kerim' de ismi zikredilen zamanın hükümdarıyla çok mücadele etmiş, çok zaman mucizeler göstermiş peygamberdir.

HIZIR: Bir peygamber veya velidir. Allah'ü Teala' nın sevgili kullarındandır. Müslümanların imdadına yetişmek, yardım etmek, konuşmak özellikleri verilmiştir. Allah’ın izni ile keramet sahibi olup, vefat ettikten sonra ruhu insan şeklinde gözüküp gariplere yardım etmektedir.

Bir yıl "HIZIR" ve "KASIM" olarak ikiye ayrılır. Mayıs ayının 6' sında Hızır ile yaz başlar ve 186 gün sürer. Kasım ayının 8'ine kadar devam eder. Bundan sonra kış başlar, 179 gün (Şubatın 29 çektiği artık yıllarda 180 gün) sürer. Yazın ilk günü sayılan 6 mayıs gününe Hıdrellez denilmesinin sebebi ise; Hızır Aleyhisselam' ın kurak bir yere oturması ile O yerin yeşerip dalgalanmaya başlamasıdır. Bu sebeple, yaz başlangıcında ortalığın yeşermeye başladığı güne yeşil manasına gelen Hızır günü, yine bu güne Hızır ile Ilyas' ın buluştukları rivayeti sebebiyle de Hıdrellez denmiştir.

 Bu günün islamiyet'te dini bir hüviyeti, boyutu yoktur. Soğuk ve yağışlı geçen kış günlerinden sonra havaların ısınması ve toprağın yeşile bürünmesi, insanların açık havaya, kırlara çıkma arzuları Hızır ve İlyas Aleyhisselam'a müslümanlar arasında duyulan sevgi ve saygı ile birleşerek halk adeti olarak yıllardır kutlanmaktadır.

Van'da Hıdrellez dualar, niyetler, dilekler, eğlenceler, sohbetler dolu şenliklerle kutlanır. Altı Mayıs' ta yapılan Hıdrellez gününün sosyolojik, toplumsal yönleri de bulunmaktadır. Vanlılar bu günde bir araya gelip karşılıklı muhabbet ve sohbet ederler. Kırlarda mesire yerlerinde birbirlerine ikramda bulunarak dostluk, kardeşlik ve sevgi bağlarını güçlendirirler. Hıdrellez kutlamalarında, Van'ın halk kültürü canlı olarak kuşaktan kuşağa aktarılır. Bu günde, maniler, türküler, bilmeceler söylenir, oyunlar oynanır, geleneksel Van mutfağının seçkin yemekleri yenilir. Yaşama mutlu yönleriyle bakılır. Memleket sevgisi güç kazanır.

Hıdrellez şenliklerinin geçmişi yüzyıllar öncesine dayanır. Yıllar önce Hıdrellez için bayram gibi hazırlık yapılırdı.

5 Mayıs akşamı dilekler, dualar edilerek, adaklar adanır. Akşam yapılan dileklerle birlikte gül ağacının veya başka ağaçların dallarına renkli kurdelalar bağlanır. Diplerine paralar gömülür. Bu sırada şu mani söylenir:

Bunu bağladım güle

 Dalına bülbül gele

 Yeri göğü yaratan

 Belki muradım vere.

 Hıdrellez gününe özgü olarak evlerde KAVUT (kavrulmuş özel buğday, kavrulmuş nohut, tuz ve zencefil karışımı öğütülmüş un) yapılır. En az yedi eve dağıtılır. Kavut yapılırken dualar edilir, niyetler tutulur.

Sabah ezanı okunmadan, güneş doğmadan kalkılır, abdest alınır. Konuşmadan Değirmenbaşı denilen Akköprü mezarlığı yanında bulunan (eskiden meyve ağaçlarıyla milli park görünümünde olan) yere gidilip orada iki rekat namaz kılınır. Burada Akköprü deresi akmaktadır. Akköprü deresinin etrafında toplanan insanlar taşlardan, evlenmek isteyen kızlar gelin, çocuk isteyenler beşik, ev isteyenler ev , araba isteyenler araba şekilleri yaparlar, bir kısmı da dileklerini kağıtlara yazarak dere suyuna atarlar. Bu dilek dileme güneş doğana kadar sürer. Gün ışıklarıyla birlikte sabah namazında başlayan konuşma yasağı dere kenarında dilek sonrası kalkar.

Değirmenbaşı’ ndan gruplar halinde evlere dönüldüğünde dama bir küçük ceviz atılır. Karga cevizi hangi yöne götürürse evin bekar kızı o yöne gelin gideceği, bekar oğluna o yönden gelin geleceğine inanılır. Cevizler dama atılırken :

Karga götür cevizi

Güldür be yüzümüzü

İyi bir yere götür

Mesut et kızımızı

manisi söylenirdi.

Van 'da Hıdrellez kutlamaları iki bölümden oluşur; dua dilek ve dayanışma -eğlence.

Birinci bölüm akşam başlar, gün ışığı ile biter,  İkinci bölüm 6 mayıs günü öğlenden önce başlar akşama doğru sona erer.

Dayanışma, eğlence ve kır gezilerinde önceden yapılan hazırlıklar, kıra gidecek gruplar evlerde son eksikliklerini tamamlayarak, Çakkaloğlu Değirmeni ile tarihi Van Kalesi' ne giderler. Ailelerin yanlarında mutlaka bir semaverleri de bulunur.

Hıdrellez gününe özgü İÇLİ ÇÖREK, MURTUGA, AYRAN AŞI, VAN BALIĞI, ÇILBIR, YAHNİ, KELEDOŞ, SENGESER, BOSTANİYE  ve PASTALAR yapılır. Çakkaloğlu değirmeni ve Van Kalesi o gün çok kalabalık olur.

Yıllar öncesinde şimdiki Devlet Hastanesi önünde halk ve resmi görevlilerin birlikte hazırladığı, kutladığı şenlikler yapılırdı. Bu alanda Karamemet ve Çavuşbaşı kehrizleri akardı. Yağlı direk dikilir, direğe tırmanma yarışı yapılırdı.

Van Kalesi, Değirmenbaşı, Hıdrellez kutlama alanlarıdır. Değirmenbaşı 'nda, neşe içinde bir gün geçirilirken, Van Kalesi'nin güneyinde bulunan Horhor bahçeleri de cıvıl cıvıl olur, yumurta çıtlatma yarışı yapılır, maniler söylenir ve çeşitli Van çocuk oyunları oynanır ve türküler söylenir. Ayrıca Şeyh Abdurrahman Gazi türbesinde dualar okunur, dilekler dilenirken, Urartulardan kalma '' ANALI KIZ'' denilen oyuktan genç kızlar ''O yanım keçe , bu yanım keçe, keçe elime helal süt emmiş geçe'' söyleyerek kayarlar, takılmadan kayıldığında tutulan dileğin kabul olacağına inanılır.

Hıdrellez' ın Van' da yıllardır aynı coşkuyla kutlanır. Bu yılda çok büyük katılımla Vanlılar dilek dileyip dualar ederken Değirmenbaşı ve Van Kalesi'nde halk kültürümüz de dolu dolu yaşandı.

Gelecek yıllarda Hıdrellez' in daha çağdaş ve doğal güzellikleri bozulmamış, özenle hazırlanmış mekanlarda kutlanması  Vanlıların en büyük dileğidir.